báo cà phê—Tại huyện Bù Đăng, tỉnh Bình Phước, có một vườn cà phê đang phát triển rất tốt. Chủ vườn sử dụng giống Thiện Trường, và ngay từ đầu đã canh tác theo quy trình thuận thiên, tức là trồng theo hướng tự nhiên, tôn trọng hệ sinh thái đất.
Mật độ trồng 1,3m x 3m, cách chăm sóc bài bản, mọi thứ đều rất chuẩn. Tuy nhiên, dù làm rất đúng quy trình, vườn này vẫn mắc phải một sai lầm nhỏ nhưng ảnh hưởng khá lớn – đó là: làm cỏ quá sạch.
- Làm cỏ quá sạch chưa chắc đã tốt
Nhiều bà con nghĩ rằng, đất trống trơn, nhìn sạch sẽ là “đẹp mắt” và “chuyên nghiệp”. Nhưng trong canh tác thuận thiên, làm sạch cỏ hoàn toàn lại gây hại nhiều hơn lợi.
Khi đất trống, không có lớp cỏ che phủ, ánh nắng chiếu thẳng làm nhiệt độ đất tăng cao, nước trong đất bốc hơi nhanh, độ ẩm thay đổi thất thường. Đặc biệt vào mùa khô, rễ cà phê dễ bị “hốc nắng”, khô cháy, khiến cây phát triển chậm.
Hơn nữa, làm sạch cỏ tốn rất nhiều công, nhưng lại không mang lại hiệu quả tương xứng. Trong khi đó, để cỏ phát triển vừa phải sẽ giúp tiết kiệm công lao động và giữ được cân bằng sinh thái tự nhiên trong vườn.
- Cỏ là “máy điều hòa” và “nhà máy phân bón” tự nhiên
Giữ lại lớp cỏ trên mặt đất thực ra là đang bảo vệ và nuôi dưỡng đất.
Rễ cỏ giúp đất tơi xốp, thoáng khí, giúp rễ cà phê phát triển dễ dàng hơn. Phần thân cỏ sau khi được cắt tỉa, tấp xuống gốc sẽ được vi sinh vật phân giải, trở thành mùn hữu cơ, cung cấp lại dinh dưỡng cho đất.
Cỏ còn có tác dụng giữ ẩm, điều hòa nhiệt độ đất. Ban ngày, lớp cỏ giúp giảm hấp thu nhiệt từ ánh nắng; ban đêm, nó giữ nhiệt, giúp rễ cà phê luôn ở trong môi trường ổn định. Nhờ đó, cây phát triển khoẻ, rễ lan mạnh và bền vững hơn.
- Đừng sợ “cỏ ăn phân”
Nhiều thế hệ trước có câu: “Công làm là công trồng, công làm cỏ là công ăn”, ngụ ý sợ cỏ sẽ hút hết phân bón của cây.
Nhưng thực tế, đó là một hiểu lầm lớn. Khi ta phát cỏ và tấp xuống lại quanh gốc, những chất dinh dưỡng mà cỏ hút lên sẽ trả lại cho đất, không hề mất đi.
Cỏ còn giúp tăng lượng hữu cơ tự nhiên, thúc đẩy hoạt động của vi sinh vật, cải thiện cấu trúc đất – điều mà phân hóa học không thể làm được. Vì thế, thay vì “diệt cỏ”, hãy biến cỏ thành bạn đồng hành trong vườn cà phê của mình.
- Thuận thiên không có nghĩa là bỏ mặc
Làm theo thuận thiên không có nghĩa là để cỏ mọc hoang tuỳ ý. Bà con vẫn cần kiểm soát cỏ hợp lý:
Chỉ cần làm sạch khu vực quanh gốc khoảng 20–30cm để tránh nấm bệnh;
Không để cỏ cao hơn cây cà phê con, tránh che ánh sáng;
Khi vào mùa khô, phát cỏ rồi tấp lại quanh gốc để giữ ẩm, hạn chế bốc hơi nước.
Cách làm này vừa tiết kiệm công, vừa giúp đất khỏe, cây mạnh, năng suất ổn định hơn.
- Khi đất “sống”, cà phê mới thơm
Canh tác thuận thiên không chỉ là giảm phân hóa học hay thuốc trừ sâu, mà là làm cho đất sống lại.
Một mảnh đất có cỏ, có vi sinh vật, có côn trùng là một hệ sinh thái khỏe mạnh. Ngược lại, đất bị cạo sạch, nhìn tuy gọn gàng nhưng lại nghèo dinh dưỡng và nhanh thoái hóa.
Giống như bài học từ vườn cà phê ở Bù Đăng:
“Cỏ không phải là kẻ thù, mà là người bạn của cà phê. Để cỏ sống cùng cây, cà phê sẽ cho bạn biết thế nào là một vụ mùa thực sự bền vững.”
