Từ khi người chăn cừu Ethiopia lần đầu tiên phát hiện ra cà phê đến nay, đã hơn 1000 năm lịch sử. Hạt cà phê nhỏ bé này chứa đựng nhiều truyền thuyết và sắc màu huyền bí.
Ai là người viết cuốn sách cà phê đầu tiên trên thế giới, quán cà phê đầu tiên nằm ở đâu, ai được gọi là “cha đẻ của latte”, câu chuyện đằng sau cuộc cách mạng máy pha cà phê espresso, tại sao cà phê hòa tan và cà phê decaf xuất hiện, làn sóng cà phê đặc sản đã ảnh hưởng thế nào đến thế giới… Hôm nay chỉ cần 3 phút, bạn sẽ hiểu những sự kiện và nhân vật quan trọng trong lịch sử cà phê, cùng tôi khám phá 1000 năm đầy gian nan, huyền thoại và rực rỡ sắc màu của cà phê nhé.
850: Truyền thuyết nguồn gốc cà phê
Có nhiều giả thuyết khác nhau về nguồn gốc cà phê, đến nay vẫn chưa có kết luận thống nhất. Câu chuyện “người chăn cừu” là phiên bản được lưu truyền rộng rãi nhất. Các nhà sử học hầu hết đồng ý rằng nơi khai sinh cà phê là vùng Kaffa (Ethiopia). Truyền thuyết kể rằng, Kaldi – một người chăn cừu Ethiopia – phát hiện một con cừu trở nên hưng phấn bất thường sau khi ăn quả mọng đỏ từ một loại cây bụi. Tò mò, Kaldi mang loại quả này đến hỏi các nhà sư gần đó. Vị sư trưởng cho rằng đây là vật của quỷ dữ nên ném vào lửa. Sau đó, một tu sĩ trẻ canh đêm đã lén lấy những hạt cháy nguội, nghiền nát và cho vào nước nóng, rồi cảm thấy tinh thần minh mẫn. Thế là ly cà phê đầu tiên trên thế giới ra đời.
1000: Cuốn sách cà phê đầu tiên
Một bác sĩ kiêm triết gia tên Avicenna Bukhara đã viết cuốn sách đầu tiên về cà phê, giải thích “tác dụng y học của cà phê”. Thời đó, cà phê được xem như thuốc hơn là một loại đồ uống.
1100: Tên gọi “Coffee” ra đời
Có hai giả thuyết chính: Một, cái tên bắt nguồn từ Kaffa (Ethiopia). Hai, xuất phát từ từ “Kahwa/Qahwa” của người Ả Rập – vốn là tên gọi của rượu. Do Hồi giáo cấm rượu, họ lên men quả cà phê để thay thế rượu. Dần dần, “Kahwa” trở thành “Coffee” trong tiếng Anh ngày nay.
1453: Cà phê Thổ Nhĩ Kỳ
Năm 1453, Constantinople bị Đế quốc Ottoman chinh phục. Lính Ottoman được cho là đã uống một loại nước đen thần bí – chính là cà phê – để duy trì sức mạnh nhiều ngày liền. Từ đó, họ sáng tạo ra cách pha chế mới: rang hạt cà phê, nghiền thành bột rồi nấu trong dụng cụ chuyên dụng (Cezve) – ly cà phê Thổ Nhĩ Kỳ đầu tiên.
1475: Quán cà phê đầu tiên
Năm 1475, quán cà phê “Kaveh Kanes” xuất hiện tại Mecca – được xem là quán cà phê đầu tiên trên thế giới. Ban đầu gắn liền với mục đích tôn giáo, nhưng nhanh chóng trở thành nơi thư giãn, giải trí của người dân.
1511: Cà phê bị cấm
Năm 1511, thống đốc Mecca – Khayr Bey – ban hành lệnh cấm uống cà phê vì cho rằng đây chỉ là thú vui chứ không phục vụ việc cầu nguyện. Trong một thế kỷ tiếp theo, cà phê liên tục đối mặt với những tranh cãi về tính hợp pháp và sự chấp nhận xã hội.
1570: “Đồ uống của Chúa”
Năm 1570, cà phê đến Venice (Ý). Ban đầu, giáo hội xem cà phê là “thức uống ma quỷ từ phương Đông”. Nhưng Giáo hoàng Clement VIII sau khi nếm thử đã nói: “Sao lại để thứ ngon thế này cho kẻ ngoại đạo? Chúng ta hãy rửa tội cho nó.” Từ đó, cà phê trở thành thức uống chính thống, gọi là “đồ uống của Chúa”.
1600: 7 hạt giống cà phê bị đánh cắp
Baba Budan – một tín đồ Hồi giáo Ấn Độ – đã lén mang về 7 hạt cà phê từ Yemen, trồng tại vùng Chikmagalur (Ấn Độ). Đây là khởi đầu của hành trình cà phê lan rộng sang phương Đông.
1607: Cà phê đến Mỹ
John Smith – người lập ra Jamestown, thuộc địa Anh đầu tiên ở Bắc Mỹ – được cho là đã mang thói quen uống cà phê đến đây.
1616: Hà Lan kiểm soát thương mại cà phê
Thương nhân Hà Lan Pieter van der Broeck đã bí mật mang cà phê từ Mocha (Yemen) về Amsterdam. Hà Lan sau đó kiểm soát phần lớn thương mại cà phê ở châu Âu.
1652: “Đại học 1 xu”
Quán cà phê đầu tiên ở Anh mở cửa tại London năm 1652. Khách chủ yếu là trí thức. Chỉ cần 1 xu để mua cà phê và ngồi cả ngày, nên quán được gọi là “Đại học 1 xu” (Penny University).
1672: Quán cà phê đầu tiên ở Paris
Một người Armenia tên Pascal mở quán cà phê ở Paris. Ban đầu bị xem là nơi tầm thường, nhưng dần trở thành chốn tao nhã của giới thượng lưu.
1680: Quán cà phê và Sở giao dịch chứng khoán London
Quán cà phê Jonathan’s ở London trở thành nơi giao dịch chứng khoán đầu tiên, tiền thân của Sở giao dịch chứng khoán London.
1683: “Cha đẻ của Latte”
Sau khi Vienna thoát khỏi cuộc vây hãm của Thổ Nhĩ Kỳ, Kolschitzky mở quán cà phê đầu tiên ở đây. Ông lọc bỏ bã cà phê, thêm sữa và đường – tạo ra phong cách cà phê mới, và được gọi là “cha đẻ của latte”.
1720: Quán cà phê đẹp nhất thế giới
Caffè Florian ở Venice khai trương, nổi tiếng với nội thất sang trọng, được mệnh danh là quán cà phê đẹp nhất thế giới.
1723–1730: Cà phê vào Mỹ Latinh, Brazil, Jamaica
Những cây giống từ Pháp, Guyana và Martinique được đưa đến Brazil và Jamaica. Brazil sau đó trở thành nước sản xuất cà phê lớn nhất thế giới, còn Jamaica nổi tiếng với cà phê Blue Mountain đắt đỏ.
1773: Boston Tea Party
Người Mỹ phản đối trà, quay sang uống cà phê, biến nó thành thức uống quốc gia.
1800: Bình lọc cà phê ra đời
Archbishop Dubelloy (Paris) phát minh dụng cụ lọc, mở ra thời đại mới của cà phê pha chế.
1822: Máy pha cà phê bằng hơi nước đầu tiên
Louis-Bernard Rabaut phát minh máy sử dụng áp suất hơi nước để chiết xuất cà phê.
1864: Tổ tiên ngành rang cà phê công nghiệp
Jabez Burns phát minh máy rang công nghiệp, mở ra kỷ nguyên sản xuất quy mô lớn.
1873: Cà phê và sức khỏe
Thương nhân John Arbuckle là người đầu tiên quảng bá cà phê “có lợi cho sức khỏe” trong quảng cáo.
1884–1905: Cuộc cách mạng máy espresso Ý
Angelo Moriondo phát minh máy pha cà phê bằng áp lực hơi nước (1884). Sau đó, Luigi Bezzera và Desiderio Pavoni cải tiến và thương mại hóa, khởi đầu kỷ nguyên espresso.
1903–1906: Cà phê decaf & cà phê hòa tan
Ludwig Roselius phát minh cà phê decaf (thương hiệu Sanka). George Washington (doanh nhân) phát minh cà phê hòa tan và tung ra sản phẩm Red-E Coffee.
1908: Giấy lọc cà phê Melitta
Melitta Bentz – một bà nội trợ người Đức – sáng tạo ra giấy lọc cà phê, mở ra kỷ nguyên pour-over.
1938–1960: Làn sóng cà phê thứ nhất
Nestlé phát triển Nescafé, đưa cà phê hòa tan lên ngôi, đặc biệt sau Thế chiến II.
1959: Hình tượng Juan Valdez
Colombia tạo ra biểu tượng “ông bác Juan Valdez” cùng con la, quảng bá cà phê Colombia khắp thế giới.
1966: Alfred Peet – Cha đẻ cà phê đặc sản
Ông mở quán Peet’s Coffee tại Berkeley, Mỹ, khởi xướng phong trào cà phê đặc sản (Specialty Coffee).
1971: Starbucks – Làn sóng thứ hai
Starbucks phát triển mô hình chuỗi quán cà phê toàn cầu, biến cà phê thành một phần văn hóa đại chúng.
2000–nay: Làn sóng cà phê thứ ba
Các thương hiệu độc lập (như Stumptown, Intelligentsia) khởi xướng phong trào mới: chú trọng chất lượng hạt, nguồn gốc, thương mại công bằng, rang nhạt, đa dạng phương pháp pha (pour-over, cold brew, siphon…).
Trong tương lai, cà phê sẽ tiếp tục thấm sâu vào đời sống của chúng ta dưới nhiều hình thức mới mẻ.
Dòng Thời Gian Lịch Sử Cà Phê
Nguồn gốc & Truyền thuyết
Thế kỷ 9: Truyền thuyết kể rằng mục đồng Kaldi ở Ethiopia phát hiện cà phê khi thấy đàn dê ăn quả đỏ rồi nhảy nhót sung sức.
Đầu thế kỷ 15: Cà phê bắt đầu được sử dụng tại Yemen, các tu sĩ Sufi dùng để tỉnh táo khi cầu nguyện ban đêm.
Sự lan tỏa ở Ả Rập
1450 – 1500: Cà phê phổ biến ở Mecca, Cairo.
1554: Quán cà phê đầu tiên xuất hiện ở Istanbul (Đế quốc Ottoman).
Thế kỷ 16: Uống cà phê lan rộng khắp Ba Tư, Ai Cập, Syria, Thổ Nhĩ Kỳ.
Cà phê du nhập vào châu Âu
Khoảng 1600: Thương nhân Venice mang cà phê về châu Âu.
1616: Người Hà Lan mang cây cà phê từ Yemen về Amsterdam, khởi đầu trồng ở thuộc địa.
1645: Quán cà phê đầu tiên ở Venice, Ý.
1652: Quán cà phê đầu tiên ở London, Anh.
1672: Quán cà phê đầu tiên ở Paris, Pháp.
1683: Sau thất bại của quân Ottoman ở Viên (Áo), văn hóa cà phê lan sang Trung Âu.
Mở rộng trồng trọt toàn cầu
1696: Người Hà Lan trồng cà phê ở Java (Indonesia).
1715: Người Pháp mang cà phê đến đảo Martinique ở vùng Caribe.
1727: Brazil bắt đầu trồng cà phê → sau này trở thành nước sản xuất số 1 thế giới.
Thế kỷ 19: Cà phê lan rộng khắp châu Á, châu Phi, Mỹ Latinh.
Thời hiện đại
1901: Nhà khoa học người Nhật tại Mỹ Satori Kato phát minh cà phê hòa tan.
1938: Nestlé ra mắt Nescafé, đưa cà phê hòa tan thành xu hướng toàn cầu.
1971: Cửa hàng Starbucks đầu tiên khai trương tại Seattle (Mỹ).
1990s: Phong trào cà phê đặc sản (Specialty Coffee) nổi lên, chú trọng nguồn gốc & hương vị.
Thế kỷ 21: Làn sóng cà phê thứ ba (Third Wave Coffee) → cà phê được ví như rượu vang, đề cao trải nghiệm, terroir và phương pháp chế biến.
