Trung Quốc, vốn nổi tiếng là quốc gia uống trà, nay đang nhanh chóng trở thành một trong những thị trường cà phê năng động nhất thế giới. Được thúc đẩy bởi nhu cầu tiêu dùng tăng mạnh, năng lực sản xuất mở rộng, cùng làn sóng thương hiệu nội địa sáng tạo, ngành cà phê của Trung Quốc đang phát triển với tốc độ đáng kinh ngạc. Từ các nông trại Arabica ở Vân Nam đến những chuỗi cà phê nhộn nhịp tại Thượng Hải, câu chuyện cà phê Trung Quốc là hành trình của sự chuyển mình, tham vọng và tiềm năng toàn cầu.
Nguồn gốc của cà phê Trung Quốc
Cà phê lần đầu đến Trung Quốc vào thế kỷ 19, do các nhà truyền giáo Pháp mang tới Vân Nam. Tuy nhiên, phải đến những năm 1970, khi Trung Quốc mở cửa thương mại quốc tế, cà phê mới bắt đầu tạo được chỗ đứng. Trong những năm 1980, cà phê hòa tan từ các thương hiệu quốc tế như Nescafé và Mars Coffee trở thành biểu tượng của sự hiện đại và ảnh hưởng phương Tây.
Sự phát triển thương mại bắt đầu từ cuối thập niên 1980, khi Nestlé hợp tác với chính phủ Trung Quốc để hỗ trợ canh tác cà phê quy mô lớn ở Vân Nam. Giống Catimor được chọn vì năng suất cao và dễ chăm sóc, dù khi đó trọng tâm chủ yếu là sản lượng hơn chất lượng.
Trong nhiều thập kỷ, cà phê vẫn là sản phẩm ngách trong nền văn hóa uống trà. Nhưng điều này đã thay đổi từ những năm 2000 với sự phát triển của các chuỗi cà phê đa quốc gia và sự ra đời của các nhà rang xay nội địa.
Vân Nam và Hải Nam: Đầu tàu sản xuất cà phê
Câu chuyện sản xuất cà phê của Trung Quốc tập trung ở hai vùng: Vân Nam – trung tâm Arabica, và Hải Nam – nơi trồng Robusta.
Theo Tổ chức Cà phê Quốc tế (ICO), Trung Quốc sản xuất khoảng 1,9 triệu bao (60 kg) niên vụ 2024/25, so với chỉ 105.000 bao năm 1990/91. Sự bứt phá này phản ánh không chỉ diện tích mở rộng mà còn là sự cải thiện đáng kể trong khâu chế biến và kiểm soát chất lượng.
Các tổ chức như Yunnan Coffee Traders đóng vai trò quan trọng trong việc đưa cà phê Trung Quốc ra thị trường specialty toàn cầu. Hiện nay, cà phê Vân Nam được xuất khẩu sang Anh, EU, Trung Đông, Úc và Nga. Để vượt qua định kiến về chất lượng thấp, các nhà xuất khẩu đang tập trung xây dựng thương hiệu “Cà phê Vân Nam” thay vì “Cà phê Trung Quốc”.
Starbucks và sự hình thành văn hóa cà phê
Sự xuất hiện của Starbucks tại Bắc Kinh năm 1999 đánh dấu bước ngoặt quan trọng. Hiện nay, Trung Quốc có hơn 7.700 cửa hàng Starbucks, riêng Thượng Hải có hơn 1.000 cửa hàng – nhiều nhất thế giới.
Không chỉ mở rộng bán lẻ, Starbucks còn đầu tư vào sản xuất nội địa. Thông qua Trung tâm Hỗ trợ Nông dân Vân Nam thành lập năm 2012, Starbucks đã đào tạo hơn 36.800 nông dân về nông nghiệp bền vững và hỗ trợ chứng nhận hàng nghìn nông trại. Công ty cũng trả cho nông dân cao hơn 20–30% giá thị trường cho hạt cà phê chất lượng cao, tạo ra vòng tròn giá trị tích cực.
Sự kết hợp giữa thương hiệu toàn cầu và đầu tư cơ sở đã góp phần nâng cao cả uy tín lẫn chất lượng cà phê Trung Quốc.
Sự trỗi dậy của các thương hiệu nội địa
Nếu Starbucks mở đường, thì các thương hiệu như Luckin Coffee và Cotti Coffee lại đang bùng nổ mạnh mẽ. Luckin hiện có hơn 26.000 cửa hàng, trở thành chuỗi cà phê lớn nhất Trung Quốc và đã mở rộng ra quốc tế, bao gồm cả Mỹ. Cotti cũng có 14.000 cửa hàng tại 28 quốc gia.
Các thương hiệu nội địa này tận dụng nhu cầu đa dạng và sự yêu thích sáng tạo của người tiêu dùng. Những sản phẩm như Apple Fizzy Americano của Luckin hay Pampas Blue Coco Latte của Cotti thể hiện sự phá cách của một thị trường trẻ, không bị ràng buộc bởi chuẩn mực truyền thống.
Từ sản phẩm ngách đến tầm ảnh hưởng toàn cầu
Ngành cà phê Trung Quốc không chỉ phát triển trong nước mà còn đang vươn ra thế giới. Xuất khẩu cà phê thương mại lẫn specialty đều tăng, với các giống mới như Yellow Bourbon, Pacamara, Geisha đang được trồng ở Vân Nam.
Các nhà rang xay như Jonas Emil Coffee cho biết, cà phê Trung Quốc trước đây rất khó bán, nhưng nay đã có chỗ đứng nhờ hương vị đặc trưng và chất lượng cải thiện. Dù khó có thể cạnh tranh về quy mô với các nước Nam Mỹ, phân khúc specialty của Trung Quốc lại có tiềm năng lớn.
Tương lai: Trung Quốc – Cường quốc cà phê mới
Dù tiến bộ ấn tượng, mức tiêu thụ bình quân đầu người của Trung Quốc mới đạt 0,15 kg/năm, thấp hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu 1,36 kg. Nếu đạt mức trung bình này, nhu cầu nội địa có thể tăng lên 31,7 triệu bao (60 kg), vượt xa Mỹ để trở thành thị trường cà phê lớn nhất thế giới.
Tốc độ tăng trưởng tiêu thụ cũng rất ấn tượng: từ niên vụ 2010/11, mức tiêu thụ cà phê Trung Quốc tăng trung bình 21%/năm, so với 1,8%/năm của thế giới.
Ngành cà phê Trung Quốc đang trải qua một cuộc chuyển mình mạnh mẽ. Từ chỗ chỉ là sản phẩm mới lạ trong nền văn hóa uống trà, cà phê nay đã trở thành một ngành sôi động, sáng tạo và ngày càng có ảnh hưởng toàn cầu. Với nhu cầu trong nước tăng mạnh, chất lượng cải thiện, cùng sự đổi mới không ngừng, Trung Quốc không chỉ định hình lại văn hóa đồ uống của mình mà còn có tiềm năng trở thành một trong những nhân tố quan trọng của thị trường cà phê thế giới.
