Cà phê là một trong những loại đồ uống được yêu thích nhất thế giới, nhưng phía sau mỗi tách cà phê là một câu chuyện về sự khó khăn, thích ứng và thay đổi. Ngày nay, người trồng cà phê đang phải đối mặt với áp lực từ nhiều phía — từ thuế quan, giá cả bấp bênh, thiếu hụt lao động và quan trọng nhất là biến đổi khí hậu.
Biến đổi khí hậu: Cơn bão đang hình thành
Biến đổi khí hậu là mối đe dọa lớn nhất đối với sản xuất cà phê toàn cầu. Các nhà khoa học cảnh báo rằng đến năm 2050, diện tích đất thích hợp cho canh tác cà phê có thể giảm một nửa. Những vùng vốn nổi tiếng như Brazil và Việt Nam — hai nước sản xuất lớn nhất thế giới — có thể mất nhiều diện tích trồng cà phê.
Ethiopia, quê hương của cà phê, có thể mất tới 21% diện tích canh tác do nhiệt độ tăng. Nhiệt độ cao, mưa thất thường, lũ lụt và hạn hán đang đặt các trang trại vào tình trạng rủi ro. Arabica, giống cà phê phổ biến nhất và là sản phẩm chủ lực ở Mỹ, đặc biệt dễ bị tổn thương. Arabica sinh trưởng tốt ở độ cao khoảng 1.200 mét trở lên, nhưng khi khí hậu nóng lên, nông dân buộc phải trồng cao hơn nữa trên núi để tránh nóng.
Như một chuyên gia nói: “Thật là kỳ diệu khi chúng ta vẫn còn những cây cà phê cho thu hoạch.”
Nông dân cà phê trong thế khó
Nông dân cà phê đang mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn. Họ có thể trồng thêm cây che bóng hoặc đa dạng hóa cây trồng để thích ứng, nhưng nhiều người đơn giản là không có khả năng tài chính. Phần lớn họ sống ở mức hoặc dưới mức nghèo, trong khi giá cà phê quốc tế lại không phản ánh đúng chi phí sản xuất.
Điều này khiến nông dân gần như không thể lập kế hoạch dài hạn. Cây cà phê mất nhiều năm mới cho trái, nhưng giá cà phê lại biến động mạnh qua từng mùa. Thêm vào đó, chi phí phân bón, lao động và thiết bị đều tăng cao.
Một thách thức khác là vấn đề thế hệ. Nhiều người trẻ ở các nước trồng cà phê bỏ quê lên thành phố, không muốn tiếp tục công việc khi chứng kiến cha mẹ chật vật. Nông dân ngày càng lớn tuổi, trong khi thế hệ kế thừa lại dần biến mất.
Các chuyên gia cho rằng gốc rễ của vấn đề này bắt nguồn từ thời kỳ thực dân, khi cà phê được sản xuất rẻ để xuất khẩu, bất chấp đời sống của người dân địa phương. Ngay cả hiện nay, nhiều nông dân vẫn không có thu nhập đủ để duy trì nghề trồng cà phê.
Tìm giải pháp: Giống cà phê mới
Dù arabica vẫn là “vua”, các nhà nghiên cứu và nông dân đang tìm kiếm những lựa chọn mới cho tương lai.
Robusta: Từng bị coi là đắng và gắt, robusta đang dần khẳng định vị thế. Hiện chiếm hơn 45% sản lượng cà phê toàn cầu, tăng mạnh từ 25% vào những năm 1990. Việt Nam là nước sản xuất robusta lớn nhất, và nhiều vùng đang chuyển từ arabica sang robusta vì khả năng chịu nhiệt tốt. Với kỹ thuật chế biến cải tiến, hương vị robusta đang dần được nâng cao, thậm chí có thể bán với giá cao cho người tiêu dùng sành điệu.
Stenophylla: Mới được phát hiện lại ở Sierra Leone, giống cà phê quý hiếm này có thể chịu nóng tốt mà vẫn giữ hương vị tương tự arabica. Các nhà khoa học đang tiếp tục thử nghiệm và nghiên cứu khả năng nhân rộng.
Excelsa và Liberica: Đây là những giống ít phổ biến nhưng đang được chú ý nhờ khả năng chống chịu khí hậu. Hiện mới được trồng ở một số ít quốc gia nhưng có tiềm năng phát triển.
Cà phê tổng hợp: Công nghệ cũng đang tham gia vào cuộc chơi. Một thế hệ cà phê “nuôi cấy” trong phòng thí nghiệm, không cần hạt, đang được phát triển từ các nguyên liệu thực vật như hạt chà là. Thử nghiệm cho thấy hương vị gần giống espresso truyền thống.
Tương lai của tách cà phê buổi sáng
Cà phê sẽ không biến mất trong tương lai gần, nhưng có thể trông — và nếm — rất khác. Arabica vẫn sẽ xuất hiện trên thị trường, nhưng sản xuất ngày càng khó khăn và tốn kém. Trong khi đó, robusta và các giống khác có thể từ “ngoại vi” trở thành trung tâm.
Với người yêu cà phê, điều này có nghĩa là cần học cách trân trọng nhiều hương vị hơn. Như một chuyên gia đã nói: “Chúng ta cần mở rộng tầm nhìn về trải nghiệm hương vị.”
Vậy nên, lần tới khi bạn nhấp ngụm cà phê buổi sáng, hãy nhớ rằng: đằng sau mỗi tách cà phê là câu chuyện toàn cầu về sự kiên cường, đổi mới và thích ứng với một thế giới đang thay đổi nhanh chóng.
