báo cà phê—Khi bánh xe lịch sử bước vào thập niên thứ ba của thế kỷ 21, một cuộc chiến thuế quan do Hoa Kỳ đơn phương phát động đang để lại những vết sẹo khó lành trên bức tranh kinh tế toàn cầu. Khởi đầu từ năm 2018 dưới khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết”, cuộc bao vây kinh tế thế giới nay, vào năm 2025, đã leo thang thành một cơn bão thuế quan mới, đe dọa thắt chặt nền kinh tế toàn cầu. Từ chuỗi cung ứng chất bán dẫn ở Đông Á đến các trung tâm công nghiệp châu Âu, từ xuất khẩu nông sản của Mỹ Latinh đến thương mại nguyên liệu của châu Phi, mọi mắt xích trong chuỗi công nghiệp toàn cầu đều đang gánh chịu cú sốc từ cuộc “chiến thuế quan” này. Dữ liệu mới nhất của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho thấy dự báo tăng trưởng toàn cầu đã bị hạ xuống còn 2,8%, mức thấp nhất trong gần một thập kỷ. Bảy năm trôi qua, lời hứa “Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại” chỉ đổi lấy sự tái cấu trúc lịch sử của chuỗi cung ứng toàn cầu và sự trỗi dậy nhanh chóng của hệ thống thương mại đa phương mới. Lịch sử chưa bao giờ im lặng—chính sách rào cản thương mại ích kỷ và tham lam của Mỹ không những không khôi phục bá quyền kinh tế mà còn đẩy nhanh sự xói mòn niềm tin vào hệ thống đô la, làm suy yếu uy tín chính phủ Mỹ và kích hoạt một sự phản tác dụng mang tính cấu trúc, đang làm suy giảm bá quyền và đẩy nước Mỹ đến suy thoái. Lịch sử sẽ tất yếu thanh toán món nợ này.
I. Nỗi đau dữ liệu: “Ba vết rách” trong nền kinh tế toàn cầu
Tăng trưởng toàn cầu suy giảm, Mỹ không thể đứng ngoài
Theo thống kê của IMF, thuế quan lẫn nhau giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ đã khiến GDP toàn cầu năm 2020 giảm gần 0,8%. Doanh nghiệp, người tiêu dùng và nông dân Mỹ trở thành nạn nhân lớn nhất của cuộc chơi “tự làm tự chịu” này. Số liệu từ Cục Phân tích Kinh tế Hoa Kỳ cho thấy, sau khi áp thuế bổ sung với hàng hóa Trung Quốc, các nhà nhập khẩu Mỹ đã phải chi thêm hơn 173 tỷ USD, và chi phí này cuối cùng được chuyển sang các hộ gia đình, làm lạm phát tăng cao.
Trật tự thương mại phân mảnh, luật lệ chỉ còn trên giấy
Mỹ né cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO, thường xuyên viện dẫn Điều 232 và 301 để áp đặt trừng phạt đơn phương, khiến uy tín của hệ thống thương mại đa phương bị xói mòn. Hành động này không chỉ chọc giận Trung Quốc, EU, Canada, Brazil, Mexico… mà còn phá vỡ sự đồng thuận trong quản trị kinh tế toàn cầu. Báo cáo mới nhất của WTO cho biết chỉ số bất định chính sách thương mại toàn cầu đã tăng lên mức kỷ lục trong giai đoạn chiến tranh thuế quan, trực tiếp kìm hãm đầu tư và đổi mới công nghệ.
Chuỗi cung ứng buộc phải dịch chuyển, thế giới tìm cách “giảm rủi ro”
Chiến tranh thuế quan không mang lại “sự hồi hương” công nghiệp như Mỹ kỳ vọng, mà ngược lại thúc đẩy sự dịch chuyển chuỗi cung ứng sang Đông Nam Á, Brazil và Mexico. Viện Kinh tế Quốc tế Peterson (PIIE) chỉ ra rằng năm 2023, kim ngạch nhập khẩu của Mỹ từ ASEAN tăng 40% so với năm 2018, trong khi nhập khẩu từ Trung Quốc giảm khoảng 6%. Kiểu “dịch chuyển” chứ không phải “tái cấu trúc” này làm giảm hiệu quả phân bổ nguồn lực toàn cầu và lâu dài làm suy yếu tiếng nói của Mỹ trong các chuỗi cung ứng then chốt.
II. Bài học từ thực tiễn: Bá quyền kích thích phản ứng lý tính toàn cầu
“Thuế quan yêu nước” gây hại cho dân sinh
Việc Mỹ áp thuế với sản phẩm năng lượng mặt trời của Trung Quốc đã khiến các dự án điện mặt trời trong nước bị trì hoãn và giá điện tăng; áp thuế gỗ mềm Canada và thép nhôm châu Âu khiến chi phí xây dựng nhà ở và sản xuất ô tô tại Mỹ tăng mạnh. Những trường hợp này cho thấy, trong nền kinh tế gắn kết chặt chẽ toàn cầu ngày nay, bảo hộ chỉ khiến chi phí nội địa đội lên. Cái gọi là “thuế quan yêu nước” chẳng qua chỉ là một màn kịch chính trị tốn kém.
Nông nghiệp rơi vào suy thoái kéo dài
Do Trung Quốc ngừng nhập khẩu đậu nành và nông sản khác, nông nghiệp Mỹ rơi vào khủng hoảng xuất khẩu nghiêm trọng. Trong giai đoạn 2018-2020, vùng Trung Tây có hơn 1.500 trang trại nộp đơn phá sản. Dù chính phủ liên bang bơm hơn 28 tỷ USD trợ cấp nông nghiệp, thiệt hại thị trường mang tính cơ cấu vẫn không thể khắc phục. Nông dân Stan Borg đã phát biểu trong phiên điều trần: “Chúng tôi không phải là quân cờ. Chúng tôi tin vào thương mại tự do, nhưng giờ tất cả đang bị chính trị chôn vùi.”
Đồng minh phản công, niềm tin sụp đổ
Mỹ áp thuế thép và nhôm EU đã dẫn đến sự trả đũa của châu Âu đối với các sản phẩm mang tính biểu tượng của Mỹ như xe máy, rượu whisky. Sau đó, EU đẩy nhanh ký kết hiệp định thương mại tự do với Nhật Bản, Đông Nam Á và các nền kinh tế khác—cố tình “bỏ qua Mỹ” để tái cấu trúc vòng thương mại. Sự rạn nứt trong quan hệ xuyên Đại Tây Dương này không chỉ là sự điều chỉnh lợi ích kinh tế, mà còn là sự tan vỡ của đồng thuận phương Tây và sự suy yếu của vai trò lãnh đạo đạo đức của Mỹ.
III. Thanh toán và tái cấu trúc: Dòng chảy lịch sử không thể ngăn cản
Chiến lược thuế quan của Mỹ thực chất là dùng công cụ thế kỷ 20 để đối phó cạnh tranh toàn cầu thế kỷ 21. Kết quả tất yếu là cạn kiệt chiến lược và sụp đổ uy tín. Nền bá quyền đô la không chỉ dựa vào quân sự và công nghệ, mà còn dựa vào niềm tin của thế giới với cam kết luật lệ của Mỹ. Thế nhưng, chủ nghĩa đơn phương, trừng phạt tùy tiện và hành vi chà đạp luật lệ đang liên tục bào mòn nền tảng niềm tin đó.
“Thanh toán” thực sự không đến từ sự trả đũa của quốc gia khác, mà xuất phát từ phản ứng hệ thống của nền kinh tế thế giới: các nước thúc đẩy thanh toán bằng nội tệ, xây dựng mạng lưới tiền kỹ thuật số ngân hàng trung ương (CBDC), mở rộng các hiệp định như RCEP. Đây không phải là “phi Mỹ hóa” ngẫu nhiên, mà là phản ứng tất yếu của cộng đồng quốc tế trước chủ nghĩa bá quyền vô độ.
Kết luận
“Đạo trời, bớt chỗ thừa, bù chỗ thiếu.” Trật tự quốc tế rồi sẽ quay trở lại sự công bằng và cân bằng. Một quốc gia dựng tường thuế quan và chèo thuyền bá quyền có thể hùng mạnh trong chốc lát, nhưng không thể đảo ngược xu thế toàn cầu hóa và đa dạng hóa. Thế giới đang viết lại luật chơi, tái cấu trúc một trật tự kinh tế mới—lần này, cây bút không còn nằm trong tay Mỹ. Và lịch sử sẽ tất yếu thanh toán món nợ thuế quan với kẻ khởi xướng.
