Trong khi Trung Quốc và các thị trường phương Tây đang ngày càng cạnh tranh khốc liệt trong ngành cà phê, thì Đông Nam Á lại dần bộc lộ sức hút và tiềm năng phát triển vượt bậc. Theo Statista, doanh thu ngành cà phê tại châu Á dự kiến đạt 120,087 tỷ USD vào năm 2022 và sẽ tăng trưởng với tốc độ trung bình hàng năm 6,72% trong giai đoạn 2022–2025. Đặc biệt, Đông Nam Á được xem là một trong những khu vực có tốc độ tiêu thụ cà phê nhanh nhất thế giới. Với dân số hơn 600 triệu người cùng sự trỗi dậy của tầng lớp trung lưu, khu vực này chắc chắn sẽ trở thành “miếng bánh” hấp dẫn đối với các thương hiệu cà phê quốc tế.
Lợi thế cà phê của Đông Nam Á
Về mặt địa lý, trên thế giới có ba khu vực chính sản xuất cà phê: Đông Phi – Bán đảo Ả Rập, khu vực Đông Nam Á – vành đai Thái Bình Dương, cùng với khu vực Mỹ Latinh. Trong đó, Đông Nam Á từ lâu đã được xem là “cái nôi” của cà phê.
Việt Nam: Hiện là quốc gia xuất khẩu cà phê lớn thứ hai thế giới, chiếm khoảng 14,2% thị phần toàn cầu và xuất khẩu tới hơn 80 quốc gia và vùng lãnh thổ. Đáng chú ý, năm 2012, Việt Nam từng vượt qua Brazil để trở thành nước xuất khẩu cà phê lớn nhất thế giới. Với điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp và năng suất cao (trung bình 2,3 tấn/ha, có nơi đạt hơn 3,5 tấn/ha), Việt Nam trở thành “điểm sáng” trong bản đồ cà phê toàn cầu.
Indonesia: Là nước xuất khẩu cà phê lớn thứ tư thế giới, chiếm khoảng 18% sản lượng toàn cầu (năm 2017). Cơ cấu sản phẩm xuất khẩu gồm 75% Robusta và 25% Arabica. Ngoài ra, Indonesia còn nổi tiếng với Kopi Luwak (cà phê chồn) – một trong những loại cà phê đắt đỏ nhất thế giới, có giá lên tới 3.000 USD/kg.
Lào: Là một trong những quốc gia sản xuất và xuất khẩu cà phê quan trọng của khu vực, nổi bật với cà phê Arabica chất lượng cao. Ngành cà phê nằm trong Top 10 ngành mang lại nguồn thu ngoại tệ lớn nhất cho kinh tế Lào.
Philippines: Là một trong số ít quốc gia sản xuất đủ bốn loại cà phê chính: Robusta, Arabica, Excelsa và Liberica. Tuy nhiên, 90% sản lượng vẫn là Robusta.
Singapore: Không sản xuất cà phê, nhưng giữ vai trò trung tâm thương mại và tái xuất khẩu. Là một cảng tự do với hơn 20 hiệp định thương mại, Singapore trở thành “điểm trung lập” cho hoạt động giao dịch cà phê quốc tế.
Không chỉ nhờ vào điều kiện tự nhiên thuận lợi, sự phát triển cà phê Đông Nam Á còn gắn liền với yếu tố lịch sử – văn hóa. Từ thế kỷ XVII, cà phê được du nhập vào Indonesia bởi người Hà Lan, còn tại Việt Nam, cà phê gắn liền với thời kỳ Pháp thuộc. Chính sự giao thoa này đã tạo nền móng cho thói quen thưởng thức cà phê trong đời sống người dân.
Xu hướng tiêu thụ cà phê tại Đông Nam Á
Nếu như trước đây, châu Á được biết đến nhiều hơn với văn hóa uống trà, thì nay cà phê đang trở thành xu hướng mới. Dữ liệu từ Tổ chức Cà phê Quốc tế (ICO) cho thấy, tiêu thụ cà phê tại châu Á trong 5 năm qua tăng 1,5%, cao hơn mức tăng tại châu Âu (0,5%) và Mỹ (1,2%).
Một số động lực chính thúc đẩy xu hướng này gồm:
Sự trỗi dậy của tầng lớp trung lưu: Theo dự báo, đến năm 2030, các nước ASEAN sẽ có 350 triệu người thuộc tầng lớp trung lưu, gấp đôi so với năm 2015. Đây chính là lực lượng tiêu dùng chủ đạo, đặc biệt trong phân khúc cà phê cao cấp.
Thay đổi hành vi tiêu dùng: Người trẻ tại các thành phố lớn ngày càng ưa chuộng cà phê đen, ít đường hoặc không đường, thay vì chỉ gắn bó với trà sữa hay đồ uống ngọt. Xu hướng này càng mạnh mẽ hơn sau đại dịch khi nhận thức về sức khỏe gia tăng.
Chính sách “thuế đường”: Nhiều nước như Thái Lan, Malaysia, Philippines đã áp dụng thuế đối với đồ uống có đường, thúc đẩy người tiêu dùng chuyển sang cà phê ít ngọt hoặc cà phê pha chế hiện đại.
Số liệu của ICO cho thấy, tổng tiêu thụ cà phê ở Đông Nam Á đã tăng từ 8,4 triệu bao (1990) lên 19,5 triệu bao (2012), tốc độ gấp hơn hai lần mức tăng trưởng toàn cầu.
Văn hóa cà phê đa dạng tại các quốc gia Đông Nam Á
Mỗi quốc gia trong khu vực lại mang một nét đặc trưng riêng trong thói quen uống cà phê:
Indonesia: Người dân yêu thích cà phê hòa tan và Kopi Tubruk – cà phê đen pha bằng Robusta, có vị đậm và hơi mặn.
Việt Nam: Nổi bật với Cà phê sữa đá (cà phê phin với sữa đặc và đá) – thức uống mang tính biểu tượng, tạo nên sự khác biệt so với các phong cách pha chế phương Tây.
Thái Lan: Truyền thống với Kafae Boran, cà phê Robusta pha cùng đường, sữa và nhiều nguyên liệu rang kèm như ngô, đậu nành, mè.
Malaysia: Văn hóa Kopitiam, nổi tiếng với cà phê trắng và cà phê Hainan – cà phê rang cùng bơ, đường tạo nên hương vị độc đáo.
Philippines: Người dân ưa chuộng Barako – cà phê đen đặc trưng từ giống Liberica, mang hương vị mạnh mẽ.
Singapore: Văn hóa Kopi – cà phê Robusta rang cùng đường và bơ thực vật, mang vị chua nhẹ nhưng đậm đà, là “linh hồn” của đời sống thường nhật.
Triển vọng thị trường cà phê Đông Nam Á
Theo Euromonitor International, doanh thu bán lẻ cà phê tại 6 quốc gia Đông Nam Á (Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam) đạt 6,5 tỷ USD năm 2019, với tốc độ tăng trưởng kép 6% giai đoạn 2014–2019, cao hơn mức trung bình toàn cầu (5%).
Điều này cho thấy:
Đông Nam Á không chỉ là trung tâm sản xuất và xuất khẩu mà còn là thị trường tiêu thụ đầy tiềm năng.
Sự phát triển đồng thời của thị trường nội địa và thị trường xuất khẩu sẽ giúp ngành cà phê khu vực này giữ vai trò ngày càng quan trọng trên bản đồ cà phê thế giới.
