Trong thời đại mà công nghệ đang dần “tự động hóa” mọi mặt đời sống – từ chiếc đồng hồ báo thức buổi sáng cho đến việc chải răng trước khi ngủ – thì ngành cà phê cũng đang trải qua một cuộc cách mạng tương tự. Điều đáng nói là sự bùng nổ của công nghệ không chỉ dừng ở khâu pha chế trong quán cà phê, mà còn lan rộng ra toàn bộ chuỗi giá trị, từ nông trại, nhà rang, đến điểm bán cuối cùng.
Vậy tự động hóa đang thay đổi ngành cà phê như thế nào? Có phải đây chỉ là một xu hướng nhất thời, hay là dấu hiệu cho thấy tương lai lâu dài của ngành?
Vì sao tự động hóa bùng nổ trong ngành cà phê?
Chỉ trong vòng 5 năm trở lại đây, chúng ta đã chứng kiến làn sóng áp dụng thiết bị tự động ở mọi mắt xích trong ngành cà phê. Có nhiều nguyên nhân lý giải cho xu hướng này:
Thiếu hụt lao động chất lượng cao: Tình trạng thiếu barista lành nghề hoặc công nhân vận hành rang xay chuyên nghiệp đang trở thành bài toán khó ở nhiều quốc gia.
Nhu cầu ổn định chất lượng: Người tiêu dùng ngày càng yêu cầu cao về chất lượng ly cà phê, và kỳ vọng sự nhất quán giữa mỗi lần thưởng thức.
Chi phí nhân công tăng cao: Trong bối cảnh hậu COVID-19, chi phí tuyển dụng và đào tạo tăng mạnh, đặc biệt tại các thị trường như châu Âu, Mỹ và cả châu Á.
Sự nổi lên của các thị trường mới: Các quốc gia như Trung Quốc, Hàn Quốc hay các nước Đông Nam Á đang có nhu cầu lớn về cà phê chất lượng nhưng thiếu nguồn nhân lực giàu kinh nghiệm.
Theo ông Jamie Treby, chuyên gia chiến lược cà phê tại DRWakefield với hơn 20 năm kinh nghiệm trong ngành, đây không phải lần đầu ngành cà phê đón nhận làn sóng tự động hóa.
“Khi tôi bắt đầu làm việc trong ngành vào cuối những năm 1990, thiết bị tự động đã rất phổ biến. Nhưng sau đó, xu hướng lại nghiêng về thủ công, chú trọng kỹ năng pha chế. Giờ đây, công nghệ quay trở lại, nhưng với hình hài mới – chính xác hơn, linh hoạt hơn và tập trung vào chất lượng.”
Máy pha siêu tự động – bước ngoặt trong khâu phục vụ
Không ai có thể phủ nhận tầm ảnh hưởng của máy pha cà phê siêu tự động đến trải nghiệm khách hàng hiện nay. Trước kia, muốn uống cà phê ngon, người tiêu dùng phải đến quán có barista chuyên nghiệp. Nhưng hiện nay, từ trạm xăng, cửa hàng tiện lợi đến trung tâm thương mại, khách hàng đều có thể uống được một ly cà phê ngon nhờ máy tự động.
Điển hình là chuỗi 200 Degrees Coffee tại Anh. Will Kenney – Giám đốc thương mại của thương hiệu – chia sẻ:
“Khi chúng tôi thử nghiệm các máy pha tự động, kết quả cho thấy công nghệ đã tiệm cận rất gần chất lượng của máy truyền thống. Nhân viên dễ vận hành hơn, hiệu suất tăng, và khách hàng hoàn toàn hài lòng.”
Ban đầu, họ chỉ muốn giải quyết các đơn hàng bán sỉ (cho văn phòng, nhà hàng,…) nơi không có barista chuyên nghiệp. Nhưng khi thấy hiệu quả rõ rệt, họ bắt đầu áp dụng công nghệ này cả trong các cửa hàng chính thức. Giờ đây, tại các điểm có lưu lượng khách cao như trung tâm thương mại, mỗi cửa hàng đều được lắp 2 máy pha siêu tự động để đáp ứng nhanh, chuẩn và tiết kiệm nhân lực.
Điều thú vị là khách hàng hoàn toàn không phân biệt được ly cà phê của mình đến từ máy tự động hay máy truyền thống. Theo Kenney, sự đồng đều và tốc độ phục vụ chính là chìa khóa để làm hài lòng khách hàng hiện đại.
Tự động hóa tại nhà rang: Từ cảm tính đến dữ liệu hóa
Không chỉ khâu pha chế, các nhà rang xay cũng đang chứng kiến một cuộc chuyển mình mạnh mẽ. Trước đây, người rang phải “cảm nhận bằng kinh nghiệm” để điều chỉnh nhiệt độ, tốc độ quay trống, luồng gió… Giờ đây, mọi thứ được số hóa và theo dõi bằng phần mềm hiện đại.
“Ngày xưa tôi dùng giấy bút để tính tốc độ tăng nhiệt (rate of rise). Giờ thì chỉ cần nhìn vào biểu đồ trên màn hình,” Treby kể lại.
Phần mềm rang hiện nay cho phép tái hiện chính xác hồ sơ rang – đảm bảo mỗi mẻ cà phê đều giữ được hương vị lý tưởng. Ngoài ra, các hệ thống đóng gói, nâng tải tự động giúp người vận hành giảm bớt sức lao động, tránh chấn thương nghề nghiệp.
Tuy nhiên, Treby cũng cảnh báo về rủi ro “phụ thuộc vào con số mà quên đi cảm giác rang thực tế”. Vì vậy, ông khuyến khích các nhà rang trẻ vẫn nên học vững nguyên tắc thủ công trước khi dựa vào công nghệ.
Trí tuệ nhân tạo và phân tích hạt xanh
Một lĩnh vực đầy tiềm năng khác là phân tích chất lượng hạt xanh. Các thiết bị hiện nay có thể đo đạc nhiều chỉ số như mật độ, độ ẩm, hàm lượng đường – thậm chí bắt đầu nhận diện các hợp chất hữu cơ bay hơi có thể ảnh hưởng đến hương vị.
AI đang được ứng dụng để phân loại hạt cà phê với độ chính xác cao hơn con người. Tuy nhiên, Treby cũng đặt câu hỏi:
“Công nghệ này sẽ đi về đâu nếu vướng vào các ràng buộc của Nghị định thư Nagoya – vốn yêu cầu chia sẻ công bằng các lợi ích từ tài nguyên di truyền giữa các quốc gia?”
Với những công ty lớn buộc phải tuân thủ pháp luật quốc tế, đây có thể là một rào cản không nhỏ trong việc ứng dụng AI vào khâu đầu chuỗi cung ứng.
Tự động hóa ở nông trại – xu hướng không thể đảo ngược
Một trong những vấn đề đáng lo nhất hiện nay là lực lượng lao động già hóa tại các vùng trồng cà phê. Thế hệ trẻ ngày càng rời bỏ nông nghiệp để theo đuổi công việc khác, đặc biệt tại châu Phi, Mỹ Latin và châu Á. Trong bối cảnh đó, việc cơ giới hóa các khâu như tưới tiêu, bón phân, thu hoạch… là điều tất yếu.
Tại Brazil – quốc gia sản xuất cà phê lớn nhất thế giới – máy hái cà phê đã được sử dụng rộng rãi. Mặc dù nhiều người cho rằng máy móc không thể phân biệt trái chín, nhưng Treby phản bác:
“Mỗi phương pháp đều có ưu và nhược. Miễn là người nông dân hiểu được thời điểm thích hợp để hái toàn bộ vườn cà phê, thì máy móc vẫn có thể mang lại chất lượng ổn định. Vấn đề là cần đầu tư mạnh vào công nghệ sàng lọc sau thu hoạch.”
Ngoài ra, chi phí đầu tư cao và yêu cầu địa hình bằng phẳng là trở ngại lớn với các hộ nông dân nhỏ lẻ. Dù vậy, một số nông dân tại Brazil đã bắt đầu dùng drone để bón phân và giám sát cây trồng từ xa – mở ra một kỷ nguyên mới của “nông nghiệp thông minh”.
Tự động hóa có phải tương lai bền vững của ngành cà phê?
Tự động hóa không phải là sự thay thế hoàn toàn cho con người, mà là một công cụ hỗ trợ để:
Cải thiện chất lượng sản phẩm
Tối ưu chi phí nhân công
Đảm bảo năng suất trong điều kiện thiếu hụt lao động
Tạo điều kiện cho người mới dễ tiếp cận ngành cà phê hơn
Dù bạn là nhà rang xay, chủ quán cà phê hay nông dân trồng cà, việc hiểu và tận dụng công nghệ một cách hợp lý chính là cách để tồn tại và phát triển trong ngành công nghiệp đầy cạnh tranh này.
